Recensie

Edgar H. Schein - Bescheiden vragen stellen

maart 28, 2021

Edgar H. Schein adviseert ons om bescheiden vragen te stellen. In deze bijdrage zal ik uitleggen wat hij hieronder verstaat en wat zijn argumentatie hiervoor is. Een korte samenvatting en recensie van Bescheiden vragen, de kunst van vragen in plaats van opdragen. Een vertaling van de oorspronkelijke uitgave Humble Inquiry uit 2013.
 

Schein - Bescheiden vragen stellen
 

In 2020 verscheen de Nederlandse vertaling van Humble Inquiry uit 2013 op de markt. Een prima initiatief van Business Contact natuurlijk. De Engelstalige versie van het boek wordt namelijk veel verkocht. Dit boekje van Schein is echter niet zonder kritiek. Om dit goed te kunnen plaatsen, zal ik eerst een korte samenvatting geven. Daaronder vind je de bespreking van het bescheiden boekje van 151 pagina's.

Samenvatting Bescheiden vragen 


1. Het startpunt: vragen in plaats van vertellen

Het boekje neemt de westerse cultuur als uitgangspunt. Volgens Schein moedigt deze cultuur vertellen en informeren meer aan dan vragen stellen.  Het probleem is echter dat (eenzijdig) vertellen je relatie met de ander belemmert. Als je mensen namelijk vertelt wat ze moeten weten of doen, ga je ervan uit dat ze onbekwaam zijn of te weinig informatie hebben en dat jij de expert bent. Dat kan mensen flink irriteren.

Het is beter bescheiden vragen te stellen. Want de juiste vragen stellen bevordert wel relaties.

Wanneer je namelijk mensen om hun input vraagt, dan maak je jezelf nederig en geef je hen meer macht. Hierdoor krijg je betere, langdurige, productieve interacties. Wanneer je vraagt in plaats van vertelt, kan je partner het gesprek immers leiden, en dat bouwt vertrouwen op. Als je vervolgens iets hoort wat je niet wist of zelfs iets wat je niet wilde weten, dan heb je toch iets geleerd van de uitwisseling.

Door je gerichtheid op vertellen en informeren komt de communicatie tot stilstand.

Maar het gaat niet om zomaar vragen stellen. Mensen die zich door de werkdag haasten stellen misschien ook wel vragen, maar vaak zijn hun vragen gericht op actie en zijn het geen bescheiden vragen.

2. Bescheidenheid en bescheiden vragen stellen

Om precies te weten wat bescheidenheid is, maakt Schein onderscheidt tussen drie vormen van bescheidenheid (p. 23):

  1. Elementaire bescheidenheid: bescheidenheid die voortkomt uit de erkenning van statusverschillen (denk aan de bescheidenheid - of misschien beter nederigheid - als je op bezoek gaat bij de Koning)
  2. Vrijwillige bescheidenheid: bescheidenheid die voortkomt uit bewondering of afgunst in verband met bepaalde prestaties (denk aan je eerste baan of toen je stagiaire was en bij een expert aan tafel zat)
  3. Hier-en-nu-bescheidenheid: bescheidenheid die voortkomt uit het idee afhankelijk te zijn van de ander.


Ondanks de Amerikaanse context waaruit Schein schrijft, denk ik dat we deze vormen van bescheidenheid in meer of minder mate herkennen. Bijvoorbeeld op het werk.

Schein stelt dat we meer bescheiden vragen moeten stellen, namelijk als onderdeel van de hierboven genoemde "hier-en-nu bescheidenheid".

Schein (p. 25):

De methode van Bescheiden vragen is van grote waarde als deze door alle betrokkenen wordt toegepast in situaties waarin bescheidenheid niet gebaseerd is op stand- en statusverschillen maar op wederzijdse afhankelijkheid in het hier-en-nu.


Dit klinkt misschien nog wat abstract, maar het idee is niet zo lastig. Als jij afhankelijk bent van iemand anders voor het uitvoeren van een taak, is het natuurlijk van groot belang dat je een goede relatie hebt met de ander. Dat je op goede wijze communiceert met de ander. Door het stellen van bepaalde vragen - Bescheiden vragen - zorg je ervoor dat je een goede relatie opbouwt voorafgaand of tijdens een taak. Dit zal de prestaties - zeker waar het aankomt op onderlinge afhankelijkheid - ten goede komen.

Voorbeeld. Neem de operatiekamer waar een team een patiënt aan het opereren is. Als de assistenten en verpleegkundigen de chirurg als ongelijke behandelen (en andersom), dan zal de patiënt hieronder lijden. Voor mensen met een hoge status kan het immers lastig zijn om hier-en-nu bescheidenheid te krijgen, omdat dat immers betekent dat ze moeten erkennen dat ze op bepaalde moment

Anderzijds kan het voor de anderen lastig zijn - om bij twijfel - de chirurg aan te spreken ('hij zal wel weten wat hij doet...'). Erkennen, bespreken en doorbreken van culturele ideeën rond (valse) bescheidenheid kunnen door middel van vragen doorbroken worden. En leiden tot minder fouten tijdens een operatie. Dat een assistent zich wel uitspreekt bij twijfel en de chirurg de waarde hiervan erkent (zelfs als een teamlid opmerkingen maakt of vragen stelt die niet relevant zijn).

Bescheiden vragen moet je zien als een vorm van onderzoekend vragen gecombineerd met relatiegericht vragen stellen; het is de kunst met iemand in gesprek te zijn door vragen te stellen waarvan je het antwoord nog niet weet én waarmee je een relatie opbouwt op basis van de juiste nieuwsgierigheid en belangstelling voor de ander.

3. Hoe stel je bescheiden vragen

Dit uitgangspunt werkt Schein verder uit en hij laat aan de hand van voorbeelden (hoofdstuk 2) zien hoe je dergelijke vragen kunt stellen en hoe je deze moet onderscheiden van diverse andere soorten vragen. Bescheiden vragen stellen is namelijk niet hetzelfde als suggestieve vragen stellen, retorische vragen stellen, pijnlijke vragen stellen of stellingen in de vorm van vragen poneren. Ook moet je het niet verwarren met andere vormen van onderzoekende vragen (diagnostische vragen, confronterende vragen en procesgerichte vragen).

In de laatste drie hoofdstukken van het boek besteedt Schein aandacht aan hoe je bescheiden vragen moet stellen. Centraal hierbij staat het Johari-venster en de door Schein eerder bedachte ORBI-cyclus (in het Engels de ORJI-cycle): twee modellen voor communicatie.

Volgens Schein kun je leren bescheiden te zijn. Om een houding van bescheiden vragen te ontwikkelen. Maar dit vraagt wel om oefening. Want makkelijk zal het niet zijn. Nieuwe vaardigheden aanleren is immers moeilijk en kan angst opwekken. Slechte gewoonten afleren en goede gewoonten ontwikkelen is vaak nog moeilijker.

Om dat te bereiken doe je er volgens Schein goed aan om te vertragen en van tempo te veranderen. Om te proberen een groter bewustzijn van je omgeving te krijgen. Dat je terugkerend onderkent dat persoonlijke relaties belangrijker zijn dan taakgerichtheid. Dat je de hand uitsteekt naar anderen en kijkt waar de de samenwerking met anderen kunt verbeteren. Dat je ook op een bescheiden onderzoekende manier naar jezelf kijkt. Dat je vragen aan jezelf stelt als : "Wat is hier aan de hand? Wat zou nu een geschikte actie zijn? Wat denk ik, voel ik, wil ik? Van wie ben ik afhankelijk? Met wie wil moet ik de relatie verbeteren om tot betere communicatie te komen?" Dat je bewust nadenkt, op zoek gaat naar mindfulness. Het zal ook jou bescheiden maken en je horizon verbreden.

Bespreking van 'Bescheiden vragen'

Waarom je het boekje niet hoeft te kopen

Het boekje van Schein kent m.i. enkele tekortkomingen. Ten eerste is het geheel maar matig doordacht. Schein behandelt diverse ideeën en begrippen die allemaal losjes met elkaar verbonden zijn en probeert ze te combineren met het idee van bescheiden vragen.

Dit begint al met het fundamentele punt dat enerzijds Schein vraagt om oprechte nieuwsgierigheid. maar anderzijds de bescheiden vragen instrumenteel insteekt (ze zijn bedoeld om de relatie te verbeteren en hierdoor de prestaties te verbeteren). Dit levert in de praktijk allerlei problemen op die Schein niet benoemd in de eerste hoofdstukken.

Maar ook de laatste drie hoofdstukken (zie hierboven onder 3) waren moeilijk om door te komen, omdat het maar onduidelijk bleef hoe deze zich verhouden tot het idee van bescheiden vragen stellen. Naast de twee communicatiemodellen (euh... relevantie?) vind je vooral algemene communicatietips. Tot slot komt ook het verschil tussen bescheiden vragen en andere vragen nauwelijks uit de verf (ook omdat het onderscheid vaak niet te maken valt).


Meer persoonlijk, maar daarnaast wordt een groot deel van het boek besteed aan status en waarom het belangrijk is voor leidinggevenden om (de waarde van) hun ondergeschikten te erkennen. Dat de bijdrage van een ondergeschikte niet onderschat moet worden en dat je als leidinggevende hier - relatiegericht - aandacht aan moet besteden, kan een eyeopener zijn, maar of dit voor veel mensen nieuwe informatie oplevert, betwijfel ik. Hier had m.i. weer minder de nadruk op gelegd mogen worden.

Ten derde vond ik de voorbeelden niet altijd even prettig. Schein zegt dat hij de westerse cultuur als uitgangspunt heeft genomen, maar ik vond de voorbeelden erg Amerikaans. Mij irriteerde dit meer dan dat het inspireerde. Omdat Schein maar weinig concrete tips geeft hoe je bescheiden vragen moet stellen (de twee communicatiemodellen voegen bijvoorbeeld ook weinig toe), had aan de keuze van voorbeelden m.i. meer aandacht mogen worden besteed. De vertaling is erg prettig, maar hier had de uitgever meer mee kunnen doen?

Waarom je Bescheiden vragen wel moet kopen

Natuurlijk kent het boek van Schein ook passages die wel waardevol zijn.

De gedachte dat mensen de neiging hebben om zomaar uit het niets dingen te vertellen, herken ik wel. Terwijl je het zelf al weet, word je even uitgelegd hoe iets werkt of wat het geval is. Grrr.... Schein stelt terecht dat dit niet de relatie ten goede komt. Dat je dit door de juiste vragen te stellen kunt doorbreken, onderschrijf ik meteen.

Dit maakt ook het algemene idee van bescheiden vragen stellen een goed idee. Laten we vooral andere mensen benaderen met oprechte nieuwsgierigheid en er niet van uitgaan dat jij alleen de antwoorden op je vragen kent. Als we dat allemaal zouden doen, dan zou de wereld misschien een stuk beschaafder zijn.

Ook een terecht punt is dat als organisaties geen veilig werkklimaat creëren voor hun medewerkers, dat zij geen informatie zullen delen (zelfs niet als deze slechte uitkomsten zullen voorkomen). Helemaal niet als zij weten uit het verleden dat er toch niet naar ze geluisterd zal worden. Of nog erger: als de ondergeschikte weet dat er allerlei negatieve gevolgen zijn van het stellen van vragen.

Het derde goede punt is de erkenning dat er veel manieren zijn om vragen te stellen, maar dat niet alle manieren even geschikt zijn. Ondanks dat Schein juist dit uitgebreider had mogen behandelen, kan dit natuurlijk niet vaak genoeg benoemd worden.

Al met al een aardig boekje, maar geen game-changer ...


Lees ook: betere vragen stellen