Wat is een vraag?

Wat is een vraag? Deze vraag zullen we in deze bijdrage beantwoorden. Of beter: proberen te beantwoorden, want deze vraag is lastiger dan je misschien zou denken. Nu zijn er wel wetenschappers die hierover hebben geschreven, maar dit zullen we voor de leesbaarheid negeren [1]. Het antwoord op de vraag 'Wat is een vraag' gaan we hier op een meer socratische wijze beantwoorden, namelijk aan de hand van een aantal van elkaar afwijkende voorbeelddefinities. Uiteindelijk resulteert dit in een definitie van wat een vraag is die mijns inziens het beste is (zie samenvatting).
laatste update: 16-12-2022
  

 

Samenvatting: onze definitie van een "vraag"?
Een vraag is een uiting waarin een verzoek wordt gedaan. Vaak zal dit enkel gaan om het inwinnen van informatie, maar soms bevat het verzoek ook een opdracht iets te doen (meer dan enkel het geven van informatie).

Of nog meer samengevat:
Een verzoek - vaak maar niet altijd alleen - om informatie.

Een site die gaat over de kunst van het stellen van vragen, moet natuurlijk uitleggen wat een vraag is. Nu lijkt deze vraag niet echt lastig: een kind van een jaar oud - zo is mijn ervaring - weet al heel goed wat een vraag is. Althans: weet vragen te stellen (wat nog niet hetzelfde is als weten wat een vraag is natuurlijk 😉). Toch is de vraag: "Wat is een vraag?" nog best lastig te beantwoorden. Sterker, in de literatuur is veel geschreven over deze eenvoudige vraag. Het makkelijkste is om te beginnen met een aantal definities waar in de praktijk naar verwezen wordt.
 

Startpunt: vier definities van vraag

Wikipedia (2016)

Een vraag is een zin die bedoeld is om informatie in te winnen, een verzoek te uiten of tot denken aan te zetten.

Van Dale (2016)

1. Verzoek om een inlichting, een mening enz.: iem. een vraag stellen 2. Zaak die nog niet zeker is: het is de vraag of … het is onzeker of …

Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (DBNL, 2016)

Iets waarop een antwoord moet gegeven worden.

WikiWoordenboek (2016)

1. Een verzoek (om inlichting) 2. Probleem, kwestie, vraagstuk

Bespreking van deze definities van wat een vraag is: 6 kwesties

Zoals hierboven in de inleiding is beschreven, zie je binnen de vraagwetenschap meerdere discussiepunten ten aanzien van wat iets een vraag maakt (en welke beschrijving dus het beste past). Interessant is al om te zien dat je soms bronnen ziet die één allesomvattende definitie geven (bijvoorbeeld de DBNL) en soms bronnen ziet die met meerdere, klaarblijkelijk van elkaar verschillende definities komen. Hoe zit het nu: wanneer is iets een vraag?

Laten we met behulp van bovenstaande definities de zes belangrijkste vraagstukken behandelen.

1. Is er een verschil tussen een verzoek en een zin om informatie in te winnen?

Wikipedia komt met een veel voorkomend onderscheid. De site geeft aan dat het niet enkel gaat om (1) een zin gaat om informatie in te winnen maar dat het ook kan gaan om (2) een verzoek of (3) een denkvraag. Op de denkvraag komen we later terug maar zit er inderdaad een verschil tussen een zin waarin gevraagd wordt om informatie en het uiten van verzoeken?

Op eerste gezicht lijken ze inderdaad wel van elkaar te verschillen.

Neem de volgende twee zinnen:
 

• Wat zit er in de pasta?
• Mag ik de pasta?

 
De meeste mensen beschouwen beide zinnen als vragen. Je zou kunnen stellen dat beide vragen gericht zijn op het krijgen van informatie en dus vallen onder de eerste definitie van Wikipedia. Maar de tweede vraag is toch anders: het kent een aanvullend element. Niet enkel moet informatie worden gegeven maar ook wordt verwacht dat extra gehandeld gaat worden. Extra in de zin van: anders dan enkel het uitspreken van een antwoord (wat op zich natuurlijk ook een handeling is).

Bij de tweede vraag wordt verzocht om concreet de pasta te geven. Normaal gesproken zal dit gebeuren. Kantoorhumor en kinderen daargelaten natuurlijk die ja-zeggen maar dan niets doen 😜. De tweede vraag is dus een zin om informatie in te winnen én om fysiek iemand te laten handelen; de eerste zin is enkel een zin om informatie in te winnen.

Probleem is echter dat niet alle verzoeken deze vorm hebben. Neem het verzoek: "Geef even je postcode". Dit is een zin om informatie in te winnen en niet om iemand tot handelen aan te zetten (te vergelijken met het aanreiken van de pasta). Maar is het een vraag? De meeste mensen die we dit hebben voorgelegd, vinden van wel (al is dit wel afhankelijk van de context).

Je kunt dus een verzoek en een vraag om informatie niet geheel los zien van elkaar. Gezien deze samenhang lijkt de volgende definitie op dit punt het meest treffend: "een vraag is een verzoek; vaak enkel om inlichting maar niet altijd" (want neem de vraag: "mag ik de pasta?").
 

2. Maar waar kun je allemaal om vragen dan?

Als je kijkt naar de hoofddefinitie van vraag dan zie je dat in alle definities wordt verwezen naar dat iets gevraagd kan worden. Maar wat is dat iets dan? Kunnen we dat niet definiëren?

De definitie van DBNL gebruikt hiervoor het woord antwoord. Het probleem hiervan is dat je dan in een cirkelredenering lijkt te komen. Want was is een antwoord? Waarschijnlijk iets als: het resultaat van een vraag. Dit lijkt niet veel extra duidelijkheid te geven.

De definitie van WikiWoordenboek en Wikipedia zijn concreter: het gaat om het krijgen van inlichting of van informatie. Maar wat is het verschil hiertussen? En hoe verhoudt zich dit tot kennis? In sommige vakgebieden wordt expliciet onderscheid gemaakt tussen kennis en informatie.

De definitie van Van Dale komt hier aan tegemoet door te zeggen wat het antwoord kan zijn: een inlichting, een mening, enz. Door het woordje enz. sluipt er wel een bepaalde vaagheid in de definitie. Wat nog meer dan? Kan dit alles zijn?

Misschien is dit niet eens zo´n gek idee. Ook (een verzoek om) "pasta" zou immers prima hieronder vallen. Dat wel iets als inlichting of informatie genoemd wordt in een definitie, zullen de meeste van ons echter niet vreemd vinden. De meeste vragen zijn hier immers wel op gericht.

 Dit brengt ons tot de volgende kwestie.

3. Stel dat iemand iets vraagt maar de persoon weet het antwoord al en wil alleen vaststellen of de ander het antwoord ook weet. Zou dit nog steeds een vraag genoemd kunnen en moeten worden?

Stel een docent heeft een toets met vragen opgesteld. Enerzijds verwacht de docent iets van informatie van de student/leerling; dus zijn het vragen. Anderzijds is hij niet geïnteresseerd in het antwoord an sich. Dat weet hij immers al. Een docent wil enkel zien of het goede antwoord wordt gegeven. Passen dergelijke vragen nog wel binnen bovengenoemde definities?

De docent is wel informatie aan het inwinnen maar dit betreft andere informatie dan je in eerste instantie zou verwachten. Met de zin probeert de docent inzicht te krijgen in hoeverre een leerling informatie bepaalde kent. Het is een soort meta-informatie. Indien het krijgen van informatie in brede zin wordt ingevuld, lijkt dit geen probleem te zijn. In geen enkele definitie staat genoemd waarin de vragensteller onwetend moet zijn.

4. Zijn retorische vragen wel vragen gezien bovenstaande definities?

Maar als je dit doortrekt, zou je nog wel de vraag kunnen stellen in hoeverre retorische vragen vragen zijn:
 

• Een moeder: Wat voor een idioot moet je wel niet zijn om de pasta te laten vallen?
• Een advocaat: Beste rechter, u kunt toch niet anders dan mijn cliënt vrijspreken?

 
In deze voorbeelden worden in ieder geval geen zinnen uitgesproken om informatie in te winnen. Sterker, in de wetenschappelijk literatuur vind je stukken van auteurs die vinden dat dergelijke vragen eerder beweringen zijn [2]. Bovenstaande vragen moet je lezen als:
 

• Jij bent een idioot omdat je de pasta hebt laten vallen.
• Mijn cliënt moet vrijgesproken worden.

 
Wordt hier nog wel informatie ingewonnen? Nee. Indien je retorische vragen echter ziet als combinaties van een (echte) vraag met een antwoord, zie je iets van een verzoek om een bepaald handelen terug (gelijk aan een verzoek om pasta):
 

• Wil jij niet een idioot zijn door de pasta te laten vallen? Doe dit dan niet!
• Wat moet u doen inzake mijn cliënt? Vrijspreken!

 
Als je bovenstaande zinnen op deze manier benadert, zijn het dus vragen omdat in iedere zin impliciet een verzoek is opgenomen: niet om informatie maar om op een bepaalde manier te handelen. 

5. In hoeverre is een zin die tot denken aanzet een aparte categorie vragen?

De Wikipedia-definitie geeft nog een derde categorie zinnen: de denkvragen. Nu is dit taalkundig al meteen problematisch: in de definitie van vraag staat opnieuw het begrip vraag - namelijk als denkvraag. Met andere woorden: binnen de definitie wordt naar zichzelf verwezen. Dit maakt deze uitbreiding al niet sterk.

Maar moet je de denkvraag apart noemen in een definitie van vraag?

Wij twijfelen. Een denkvraag wordt namelijk gesteld om iemand aan het denken te zetten. Het krijgen van informatie is dus niet primair het doel; in die zin is het geen vraag. Wel zou je echter een denkvraag als een verzoek kunnen zien: het verzoek aan iemand om het verstand te gebruiken (omdat dit klaarblijkelijk wenselijk is).

Nu heb je eerder kunnen lezen dat een verzoek om iets zeer algemeen ingevuld kan worden (zie het verzoek om de pasta aan te geven). De Van Dale gebruikt niet voor niets etc. Het lijkt om die reden niet nodig om denkvragen apart toe te voegen. Het zijn gewoon verzoeken. Als soort kun je wel apart denkvragen noemen maar om het op te nemen in de definitie? Niet nodig.

6. De laatste kwestie: moet een vraag een zin zijn (die wordt uitgesproken)?

De definitie van Wikipedia is de enige die aangeeft dat het wat betreft het inwinnen van informatie om een zin moet gaan. Omdat hieronder ook zinnen van één woord vallen (althans in de meeste definities van wat een zin is)  kunnen we ons indenken dat je dit niet vreemd vindt. Intrigerend is echter dat de Duitse en Engelse definities op Wikipedia een andere benadering hebben: er moet sprake zijn van een uiting. Dit betekent dat ook non-verbaal vragen gesteld kunnen worden om informatie in te winnen.
 

Stel iemand fronst zijn wenkbrauwen 😕 en tilt zijn armen wat omhoog: wordt dan een vraag gesteld om informatie in te winnen? 74% (n=76) van mijn studenten vond van wel (zeker als de ander het non-verbale signaal als vraag interpreteerde).

Tot slot

Als we het bovenstaande moeten samenvatten, willen we de volgende definitie geven van een vraag:

Een vraag is een uiting waarin een verzoek wordt gedaan. Vaak zal dit gaan om het inwinnen van informatie maar het kan ook een verzoek zijn iets te doen meer dan enkel het geven van informatie.

Het nadeel van deze definitie is de leesbaarheid. De vorm van de definitie van WikiWoordenboek "Een verzoek (om inlichting)" biedt ons echter hulp. Laten we deze definitie pakken waarbij we wel inlichting wijzigen in informatie en expliciet aangeven hoe je de haakjes moet interpreteren:

Een vraag: een verzoek - vaak maar niet altijd alleen - om informatie.

Deze definitie kent echter één groot nadeel: zijn we nu niet meer twee synoniemen aan het gebruiken (vraag en verzoek) in plaats van dat we aan het definiëren zijn wat een vraag is? Tja...

Als jij daarom een betere definitie hebt dan lezen we het graag! [3]

__________

[1]

Duik je de wetenschap in dan is een lastig maar ideaal startpunt het artikel Questions van Hamblin (Hamblin,C. L., Questions, in: Australasian Journal of Philosophy, 1958, Vol 36 (3), bladzijde 159 – 168). Naar dit artikel wordt vaak verwezen dus het kan je prima helpen bij het vinden van andere literatuur.

[2]
Zie bijvoorbeeld Schmidt-Radefeldt, J., On so-called rhetorical questions, in: Journal of Pragmatics I, bladzijde 378. 

[3]
In deze bijdrage hebben we niet gekeken naar de tweede betekenis van vraag, namelijk: een probleem of vraagstuk. Een voorbeeldzin: "Het is de vraag hoe lang de mensheid op de aarde nog kan leven.". Zowel de Van Dale als de WikiWoordenboek komen met deze definitie.