49 morele vragen / dilemmas op de werkvloer

Ben je op zoek naar onderwerpen voor intervisie met collega's? Of zoek je naar een onderwerp voor een morele beschouwing, discussie of voor een betoog dat met werk heeft te maken? Dan kan deze bijdrage je mogelijk helpen. Hieronder vind je een vragenlijst met interessante morele vragen die zich kunnen voordoen op de werkvloer.

Eerste publicatie: 16 november 2016
Laatste update: 17 september 2022 (een nieuwe vraag)

Hieronder volgt eerst een uitleg over de vragen. Klik hier om meteen naar de vragenlijst te gaan.

Morele vragen

Je vindt hieronder een lijst met morele vragen die zich kunnen voordoen bij de uitoefening van je werk. Morele vragen zijn vragen die gaan over hoe te leven; hoe we moeten handelen om het leven waardevol / goed te maken. Of zoals sommigen auteurs zeggen: over wat deugt en wat niet deugt.

In onderstaande lijst gaat het dus over wat goed handelen is of zou zijn op je werk.

Omdat wij niet alleen leven, gaan morele vragen natuurlijk ook bijna altijd over de wijze waarop we zouden moeten samenleven. Over wat het juiste handelen is in relatie tot onszelf en tot anderen; tot de samenleving.

In onderstaande lijst met morele vragen op de werkvloer is het nog iets specifieker. Namelijk: wat vraagt een goede, professionele beroepsuitoefening?

Meer weten? Lees hier over de verschillende soorten morele vragen.

Morele vragen zijn morele dilemma's.

Onderstaande morele vragen zijn allemaal morele dilemma's. Het zijn namelijk allemaal problemen waarbij er belangrijke waarden met elkaar botsen. Waarden die allemaal belangrijk zijn om een goed leven te leiden, maar die helaas niet allemaal samengaan [1].

Een voorbeeld

Neem de morele vraag "In hoeverre zouden mensen in bepaalde beroepen verplicht mogen worden de griepprik te halen?"

Hier botsen de waarden zelfbeschikking en lichamelijke integriteit (van de persoon die de prik verplicht opgelegd zou krijgen) met de waarde gezondheid (van de mensen die beschermd worden met de prik). Al deze waarden zijn belangrijk. We willen graag zelf keuzes kunnen maken in het leven en het werk doen wat ons gelukkig maakt (zelfbeschikking). We willen ook graag dat niemand ons lichamelijk iets aandoet (lichamelijke integriteit). En we willen ook een gezond leven (gezondheid). Maar helaas moet je hier wel kiezen. [2]

Over waar je de grens trekt bij morele dilemma's, verschillen mensen natuurlijk van mening.

Zie ook deze veel geraadpleegde vragenlijst met vragen die gaan over veiligheid.

Morele vragen gaan over wat moreel juist handelen is

Bij onderstaande kwesties is steeds de vraag: in hoeverre is het moreel juist als ...? Sommige filosofen gebruiken ook wel de waarde rechtvaardigheid of het begrip 'het juiste handelen' hiervoor. Je krijgt dan dus vragen als in hoeverre is het rechtvaardig als ...? of: in hoeverre is het juist als ...? [3]

Ik heb voor de leesbaarheid in onderstaande vragen echter niet steeds 'in hoeverre is het moreel juist' in de vraagzin opgenomen.

Als je dit wel wil doen en dus hiermee een goede morele vraag wil opstellen, dan zou je de vragen moeten herschrijven. De vraagstelling wordt dan: "In hoeverre is het moreel juist als [dan het probleem]". [4]

Tot zover de uitleg over de vragen.

Nu is het tijd voor de lijst met vragen:

De vragenlijst met morele dilemma's op de werkvloer

Sollicitatie

Wat als je voor je nieuwe baan eerst in de hersenscanner moet? (inspiratie BNR De Nieuwe Wereld)
In hoeverre moet je je mogelijk nieuwe werkgever toestaan dat hij/zij je mail laat scannen op karakter, taalgebruik, e.d.?
In hoeverre mag je als werkgever om video-cv's vragen?
In hoeverre moeten we werkgevers verplichten bepaalde maatregelen te treffen om discriminatie te voorkomen?
In hoeverre is positieve discriminatie te rechtvaardigen?
In hoeverre zou je moeten toestaan dat je voor een baan je DNA wordt getest (bijvoorbeeld om te zien of je sociaal bent)? (inspiratie)
...

Integriteit

In hoeverre moet je strafbaar gedrag van jouw organisatie aangeven bij de politie?
Wat als je klant je een (groot) cadeau geeft?
Wat is nog een aanvaardbaar relatiegeschenk om te geven?
Je baas vraagt je om een cliënt voor de gek te houden. Wat doe je?
Een klant maakt een beslissing maar je weet dat hij of zij de gevolgen niet overziet. Moet je hem waarschuwen?
In hoeverre moet een werknemer klanten waarschuwen voor alle mogelijke gebreken aan een product?
Je ziet dat een cliënt psychisch ergens aan onderdoor gaat. Moet je hier iets mee?
Wat is een rechtvaardige manier van omgaan met klokkenluiders?
...

Beloning / winst

In hoeverre moet iedereen binnen een organisatie meedelen in een bonus?
Wat mag een baas verdienen t.o.v. lager personeel? Moet dit in een bepaalde verhouding staan?
In hoeverre kun je een mensenleven uitdrukken in geld (inspiratie: de Ford-Pinto-casus)
Loontransparantie? Of met andere woorden: zouden collega's hun salaris met elkaar moeten delen? (inspiratie: de TED-talk van David Burkus)
Is het rechtvaardig als bankiers meer verdienen dan verpleegkundigen? (met name het boek van Michael Sandel, Niet alles is te koop. De morele grenzen van marktwerking, is interessant. Zie voor een recensie het artikel 'Zelfs de dood wordt vermarkt' in de Trouw.)
Hoever mag een bestuurder gaan in het bedenken van een juridisch toelaatbare constructie om veel te verdienen (inspiratie)
Zouden we werknemers niet een boete kunnen laten betalen voor als ze bepaald werk of een bepaalde klus niet naar behoren verrichten? (inspiratie: Jumbo Leusden wil werknemers gratis boodschappen laten betalen)
...

Privé versus organisatie

Wat als jij overwerkt maar je collega ervoor kiest om naar zijn of haar gezin te gaan?
In hoeverre mag je van een ziek iemand verwachten dat hij of zij de mail bekijkt?
Hoeveel verlof is rechtvaardig? (verschillende concrete situaties zijn denkbaar: bij mantelzorg, voor vaders, voor moeders, voor mensen met een bepaalde ziekte, et cetera; zie ook hier)
Wanneer is een relatie met iemand op je werk een stap te ver? In hoeverre mag een werkgever arbeidsrechtelijke consequenties verbinden aan een relatie tussen werknemers? (duiding)
Wat is redelijk privégebruik van faciliteiten van je werkgever (internet, telefoon, ...)?
Mag de werkgever een werknemer een goede levensstijl opdringen?
In hoeverre moet een werkgever opkomen voor de privacy van diens medewerkers (inspiratie: de Transavia-dagboek-case)
Wanneer wordt een concurrentiebeding een vorm van moderne slavernij? (inspiratie)
In hoeverre mag de werkgever een werknemer dwingen een griepprik te nemen? (inspiratie)
Hoever mag de werkgever gaan in het volgen van medewerkers via GPS e.d?
Welke mensen in zijn of haar netwerk zou een werknemer met zijn werkgever /opdrachtgever - via bijvoorbeeld via een CRM - moeten delen?
In hoeverre mag een werkgever van een werknemer verwachten dat hij een chip laat implanteren? (inspiratie)
Mag een werknemer - bijvoorbeeld een supermarktmedewerkster - weigeren een speldje met naam te dragen indien dit met zich meebrengt dat klanten haar online gaan opzoeken?
Moet je als werkgever je werknemers wel stimuleren social media (twitter, facebook, linkedin, ...) te gebruiken ook als dit met zich meebrengt dat ze soms iets doms berichten? (inspiratie)
Als een medewerker ondanks sterk aandringen van collega's en werkgever geen gas terugneemt op het werk, hoe rechtvaardig is het dan dat de werkgever het loon moet doorbetalen als de persoon een burn-out krijgt?
Moet ik mijn collega aanspreken op het kijken van video's / sociaal media gebruik / internetten / ... onder werktijd? (inspiratie)
In hoeverre is het juist als een werkgever het personeel aanmoedigt / ondersteunt in het gebruik van mail op zijn of haar eigen smartphone? (gezien de stress, werkdruk e.d. die dit met zich mee kan brengen)
Als een werknemer een maagverkleining moet doen, in hoeverre zou dit als ziekteverlof moeten worden gezien? En dus op kosten van de werkgever? En hoe zit dit met het laseren van je ogen?
In hoeverre mag je aan je personeel vragen een foto (in ondergoed) te sturen, zodat je als werkgever bedrijfskleding kunt laten maken (de AH-zaak)
Mag een werknemer een ruimere vergoeding van een werkgever tegemoet zijn als hij meer moet thuiswerken (de corona-thuisvergoeding voor ambtenaren)
In hoeverre moet een leidinggevende ingrijpen op wat werknemers doen tijdens en/of na afloop van personeelsfeestjes (als collega's - al (te) dronken - bijvoorbeeld nog verder de stad in gaan)?
...

Arbeidsverhouding

In hoeverre moeten zelfstandigen verplicht worden bepaalde verzekeringen af te sluiten?
In hoeverre moeten zichzelf verklaard zelfstandigen beschermd worden voor schijnconstructies (en dat ze eigenlijk geen zelfstandige zijn)
In hoeverre moeten uitzendkrachten en zelfstandigen meegenieten van bijeenkomsten en geschenken van de organisatie (kerstgeschenken e.d)?
In hoeverre zou een individuele werknemer niet weloverwogen voor zijn eigen arbeidstijden mogen kiezen en moeten kunnen afwijken van overheidsregelingen / CAO's e.d.? (inspiratie)
Kunnen we niet beter stoppen met die beoordelingsgesprekken en voortgangsgesprekken? (inspiratie)
...

Overig

In hoeverre heeft de overheid een morele plicht onterecht vastgezeten gedetineerden in dienst te nemen? (inspiratie)
In hoeverre hebben werkgevers een maatschappelijke plicht ex-gedetineerden aan te nemen?
In hoeverre hebben werkgevers een maatschappelijke plicht sociaal zwakkeren aan te nemen? (enzovoort maar dan arbeidsgehandicapten, asielzoekers, ...)
In hoeverre moet de overheid qua samenstelling representatief zijn voor de samenleving? (inspiratie / bericht)
...

Heb je aanvullende dilemma's die zich kunnen voordoen op de werkvloer? Wij horen deze dan graag. Wij zullen het lijstje aanvullen.

__________

[1]
Uiteindelijk zal via democratische weg in het arbeidsrecht, sociaal zekerheidsrecht, CAO's, beleid of via HRM e.d. natuurlijk wel keuzes moeten worden gemaakt.

[2]
Het probleem is: hoe meer je verplicht stelt dat mensen de griepprik moet krijgen (bijvoorbeeld omdat ze anders niet een bepaalde baan mogen uitoefenen), hoe minder je kunt zeggen dat mensen zelf mogen kiezen (zelfbeschikking) of lichamelijke integriteit hebben.

[3]
Dit is niet zonder discussie. Zie voor een voorbeeld van een filosoof die rechtvaardigheid, moreel juist handelen en juist handelen aan elkaar gelijkstelt Michael Sandel (Sandel, Michael J., Rechtvaardigheid, Uitgeverij Ten Have (2012)).

Het probleem van met name het gebruik van het algemene 'wat is juist handelen ...' is dat hiermee in het antwoord ook een niet-morele invulling kan worden gekozen: bijvoorbeeld juist in de zin van het recht, of in de zin van wat economisch het meeste oplevert, of in de zin wat het meest doelmatig is of juist in de zin van wat een religie of ideologie voorschrijft.

Je zou ook de vraag kunnen stellen als "is het een goed idee (als ...)" is. Maar ook deze vraagzin kent het probleem dat betrokkenen het onderwerp mogelijk enkel gaan benaderen vanuit efficiency of effectiviteit. Andere waarden die het misschien geen goed idee maken (gelijkheid, vrijheid e.d.) worden hierdoor vergeten.

[4]
Voor een goed begrip van de vraag en je antwoord is enige afbakening trouwens niet onbelangrijk. Met 'moreel juist' of 'rechtvaardig' geef je het toetsingskader of beoordelingskader van je vraag aan. Je kunt meer informatie hierover lezen in deze bijdrage. Je uiteindelijke oordeel zal vervolgens grotendeels worden bepaald door wat jij onder 'moreel juist' verstaat. Eerder hebben we bijvoorbeeld een vragenlijst opgesteld met morele dilemma's die gaan over onze rechtsstaat. De vraag hier was steeds in hoeverre iets wel of niets zou passen in een rechtsstaat. Je krijgt dan een ander antwoord dan wanneer je de vraag zou stellen of het rechtvaardig of moreel juist zou zijn.