70 morele dilemma's / vragen die te maken hebben met onze rechtsstaat

Het kiezen van een goed onderwerp (en hiermee van een goede vraagstelling) voor een essay, paper of moreel gesprek is erg belangrijk. Waarom dit zo is, zal ik later beschrijven. In deze bijdrage zal ik eerst via een vragenlijst concrete essayonderwerpen / essayvragen geven, en dan in het bijzonder essayonderwerpen die zich richten op een populair onderwerp, namelijk de rechtsstaat en de juridische beroepsethiek [1]. Het zijn vaak morele dilemma's die gaan over hoe wij vinden dat de overheid zou moeten functioneren [2]. 
Eerste versie: 06-06-2016

Update (één vraag toegevoegd):18-07-2022

Vragen om een oordeel of mening

Indien je een paper of essay moet schrijven over dit onderwerp of als een discussie moet of wilt voorbereiden, dan hoop ik dat je in onderstaande vragenlijst een interessante vraag kunt vinden. Het zijn trouwens allemaal vragen die qua kennissoort om je mening vragen (ook wel oordeel genoemd). Om dit te benadrukken heb ik steeds voor de "in hoeverre"-vraagstelling gekozen. Je kunt natuurlijk een andere vraagzin maken indien je dit prettig vindt.

Voorbeeld van drie vragen (naar een mening) met ongeveer dezelfde vraagstellingen

• In hoeverre mag een rechtsstaat data opslaan en opvragen om veiligheid te 'garanderen'?
• Onder welke voorwaarden mag een rechtsstaat data opslaan en opvragen om veiligheid te 'garanderen'?
• Hoe ver mag een rechtsstaat gaan in het opslaan en opvragen van data om veiligheid te 'garanderen'

 
De vraag naar je mening in hoeverre een rechtsstaat bepaalde data mag opslaan, is echter wel een andere vraag dan de vraag waarom bepaalde data wordt opgeslagen. De laatste vraag is een vraag naar een verklaring (waarom iets zo is), de eerste naar een mening (vind je het ok als ...).

Tip: neem het juiste toetsingskader op in je vraag

In onderstaande vragen heb ik daarnaast vaak niet het toetsingskader opgenomen. Dit zou je volgens sommige auteurs eigenlijk nog moeten doen. Het maakt de vraag namelijk meer functioneel en duidelijker afgebakend. Met toetsingskader wordt het beoordelingskader genoemd: datgene waartegen je iets afzet. In deze posting is dit dus "de rechtsstaat".

Voorbeeld van drie verschillende vraagstellingen (en dus onderwerpen) want afwijkende toetsingskaders:

• Voorbeeld vraagstelling zonder toetsingskader: In hoeverre is het wenselijk als agenten op social media hun ideeën uiten?   
• Voorbeeld vraagstelling met "de rechtsstaat" als toetsingskader: In hoeverre is het rechtsstatelijk gezien wenselijk als agenten op social media hun ideeën uiten? 
• Voorbeeld vraagstelling met een financieel toetsingskader: In hoeverre is het financieel gezien wenselijk als agenten op social media hun ideeën uiten?

Door het toetsingskader te noemen, wordt duidelijk wat voor een soort redenering zal volgen (zie voor meer informatie over wat wordt bedoeld met "toestingskader" deze bijdrage): een juridische redenering, een financiële redenering, een morele redenering, et cetera (zie dit overzicht van soorten redeneringen voor een uitgebreider overzicht).

Tip: indien je een essay wilt/moet schrijven over een ethisch dilemma en dus een nog algemener moreel vraagstuk zoekt, gebruik dan in plaats van rechtsstaat het begrip 'rechtvaardigheid' of 'moreel juist'. Je krijgt dan een vraagzin als "In hoeverre is het moreel juist als ...".

De essayvragen / vraagstellingen / onderwerpen[3]

1. In hoeverre moeten rechters zich buiten recht (bijvoorbeeld op social media of in literatuur) onthouden van oordelen over de uitspraken van andere rechters? (inspiratie)
2. In hoeverre zou een staat gedetineerden een tablet moeten kunnen geven? (inspiratie)
3. In hoeverre past het de rechtsstaat als voorwaarden worden opgelegd aan een demonstratie tegen de koning? (inspiratie)
4. Welke voorwaarden wat betreft kleding zouden moeten gelden voor (juridische) ambtenaren die contact hebben met burgers? (inspiratie)
5. In hoeverre zou bekend moeten worden dat een advocaat een mogelijke "aanslag" op Prinsjesdag gemeld heeft? (inspiratie)
6. In hoeverre zou bekend moeten worden dat een burger een mogelijke "aanslag" op Prinsjesdag gemeld heeft? (inspiratie)
7. In hoeverre past het een rechtsstaat als geheime diensten verregaande bevoegdheden hebben? (inspiratie)
8. In hoeverre is het rechtsstatelijk als ambtenaren een norm handhaven waar ze zelf zich niet aan houden? (inspiratie)
9. In hoeverre is het wenselijk als agenten op social media hun ideeën uiten? (inspiratie)
10. In hoeverre past het nog de rechtsstaat als verdachten zelf een zittingsdatum mogen kiezen? (inspiratie)
11. In hoeverre past het een rechtsstaat als gedetineerden zelf moeten betalen voor hun verblijf in de gevangenis? (inspiratie)
12. In hoeverre zouden we ook robots straffen moeten kunnen opleggen? (inspiratie)
13. In hoeverre zouden we ook robots straffen moeten kunnen laten opleggen? (m.a.w. robot-rechters)
14. In hoeverre past een Commissie Stiekem binnen een rechtsstaat? (inspiratie)
15. In hoeverre moeten er in een rechtsstaat ook universele rechten voor de materialen gelden? (inspiratie)
16. In hoeverre past het binnen de rechtsstaat dat advocaten werken op basis van "no cure no pay"? (inspiratie)
17. In hoeverre botst het met de rechtsstaat als zwangere vrouwen worden opgesloten indien sprake is van wanbetalen? (inspiratie)
18. In hoeverre mag de politie door burgers beledigd worden? (inspiratie)
19. In hoeverre impliceert het zijn van een rechtsstaat dat lokaal wordt rechtgesproken? (inspiratie)
20. In hoeverre past het een rechtsstaat als iemand een kleine straf vooruitlopend op beroep direct moet uitzitten? (inspiratie)
21. In hoeverre mag binnen een rechtsstaat een krant de adresgegevens van een zedendilequent plaatsen? (inspiratie: vanaf 35:00)
22. In hoeverre brengt het willen zijn van rechtsstaat voor burgers de verplichting met zich mee om een dag per x jaar een zitting bij te zitten? (inspiratie)
23. In hoeverre zouden alle rechtszaken niet gewoon uitgezonden moeten worden? (inspiratie)
24. In hoeverre moeten we gedetineerden nog toestaan te roken? (inspiratie)
25. In hoeverre is naming-and-shaming door het OM per definitie ongeoorloofd? (inspiratie)
26. In hoeverre moeten rechters wat betreft openbaarheid zitting rekening houden met belangen verdachten? (inspiratie)
27. In hoeverre mag politie en de AIVD advocaten afluisteren? (inspiratie)
28. In hoeverre staat de wens een rechtsstaat te zijn een (beperkt) boerka-verbod in de weg? (inspiratie)
29. In hoeverre is is het wenselijk dat de overheid private organisaties als de NS haar personeel bewapent? (inspiratie)
30. In hoeverre mag de overheid gaan in het opslaan en opvragen van data om veiligheid te 'garanderen'?
31. In hoeverre past het een rechtsstaat als burgers verboden wordt zich op een bepaalde manier te uiten op social media? (inspiratie) 
32. In hoeverre zou binnen een rechtsstaat bepaalde sites verboden mogen worden? (inspiratie maar denk ook aan sites die oproepen tot omverwerping van de rechtsstaat)
33. De klassieker: in hoeverre gaat het zijn van een rechtsstaat en het opleggen van de doodstraf samen?
34. In hoeverre gaat het zijn van een rechtsstaat en het opleggen van lijfstraffen samen?
35. In hoeverre passen bepaalde verhoortechnieken in een rechtsstaat? (inspiratie)
36. In hoeverre kun je nog spreken van een rechtsstaat als er verenigingen worden verboden? (inspiratie)
37. In hoeverre zou je zonder vergunningen je lichaam moeten kunnen verkopen? (inspiratie)
38. In hoeverre moet je een gevangene die levenslang heeft gekregen toestaan euthanasie te plegen? (inspiratie)
39. In hoeverre is het wenselijk dat de overheid - bijvoorbeeld om de rechtsstaat te beschermen - ons manipuleert met geuren? (inspiratie)
40. In hoeverre brengt het begrip rechtsstaat met zich mee dat keuzes die een grote impact hebben, worden gemaakt door mensen? (inspiratie)
41. In hoeverre legt het begrip rechtsstaat aan de overheid de verplichting op dat ze hulp biedt aan mensen die aan het verdachte-zijn (mogelijk) onderdoor gaan? (inspiratie)
42. In hoeverre is rechtsstatelijk juist dat (zelfs) de korpschef niet gewapend de Tweede Kamer in mag? (inspiratie)
43. In hoeverre moet - om een rechtsstaat - te zijn door politici hoofdelijk wordt gestemd? Bij twijfel uitkomst, bij grote belangen, altijd...? (inspiratie)
44. In hoeverre mag het Openbare Ministerie (bepaalde) retorische trucs en visuele tools inzetten om anderen te overtuigen? (inspiratie)
45. In hoeverre is het rechtsstatelijk gezien juist als de overheid een beloning uitlooft ter bescherming van mensen die onrechtmatig handelen? (inspiratie)
46. In hoeverre past het de rechtsstaat als de overheid ons waarschuwt voor domme dingen bij het doen van illegale dingen? (inspiratie)
47. In hoeverre moeten er grenzen worden gesteld aan de vrijheid van meningsuiting van politici? (inspiratie)
48. In hoeverre is het juist als de overheid mensen verbiedt om te bedelen? (inspiratie)
49. In hoeverre past het je verplicht moeten verzekeren bij het begrip rechtsstaat? (inspiratie)
50. In hoeverre zouden er in een rechtsstaat boeken verboden mogen worden? (inspiratie)
51. In hoeverre moeten ouders met kinderen een extra stem krijgen bij verkiezingen? (inspiratie)
52. In hoeverre moeten rechtsstatelijke gezien slachtoffer en dader bewogen worden om met elkaar in gesprek te gaan? (inspiratie)
53. In hoeverre is het rechtsstatelijk wenselijk als een rechtbank een toelichting geeft op een vonnis? (inspiratie)
54. In hoeverre moeten rechters de nationaliteit in strafvonnissen noemen? (inspiratie)
55. In hoeverre mogen demonstraties om inhoudelijke redenen verboden worden? (inspiratie)
56. In hoeverre gaan het zijn van een rechtsstaat samen met (juridisch) vakjargon? (inspiratie)
57. In hoeverre kun je nog van een rechtsstaat spreken als de staat geen constitutioneel hof heeft? (inspiratie)
58. In hoeverre is het juist als de politie of het openbaar ministerie beelden van politieverhoren vrijgeeft voor publieke uitzending? (inspiratie)
59. In hoeverre zouden vormfouten (rechtsstatelijk gezien) niet meer hersteld moeten kunnen worden? (inspiratie)
60. In hoeverre past ZSM wel de rechtsstaat? (vrij technisch maar zie deze uitzending van Lubach op Zondag voor inspiratie / een toelichting)
61. In hoeverre mogen rechters op social media hun persoonlijke gedachten delen? (inspiratie / inspiratie)
62. In hoeverre zou een slachtoffer bij meerdere zaken/daders zelf moeten mogen kiezen wie vervolgd gaat worden door het Openbaar Ministerie? (inspiratie)
63. In hoeverre zou je verdachten van te voren duidelijkheid moeten geven hoe lang een TBS-behandeling gaat duren? (inspiratie, inspiratie)
64. In hoeverre moet je grote bedrijven / multinationals de mogelijkheid geven hun strafrechtelijke vervolging af te kopen middels een schikking? (inspiratie).
65. In hoeverre moet een minister (of iemand anders die een regel zich heeft opgesteld) zich houden aan de door hem (of zijn ministerie / kabinet) opgestelde regel? (inspiratie)
    
66. In hoeverre past het de overheid - en los van of het werkt - als het via winkels en winkelketens maatregelen aan burgers probeert op te leggen? (inspiratie: de vrijwillige mondkapjesplicht)
    
67. In hoeverre zouden rechters hun eigen zaken moeten kunnen kiezen? (context)
    
68. In hoeverre past het een rechtsstaat als de overheid door betaling van dwangsommen aan een (inhoudelijk) verplichting onderuit kan komen? (inspiratie en inspiratie)
69. In hoeverre is het rechtvaardigen dat advocaten een verweer voeren dat je misschien zou kunnen opvatten als een vorm van victim blaming? (inspiratie)
    
70. Zijn er onthullingen van cliënten aan advocaten denkbaar waarvoor een advocaat gerechtvaardigd zijn beroepsgeheim voor zou moeten of kunnen opgeven? (inspiratie)
    
71. --- 

__________

[1]
Met het woordje 'concrete' wil ik aangeven dat de onderwerpen die volgen steeds concreet en praktisch ingestoken zijn: er vindt een bepaalde ontwikkeling plaats, er gebeurt iets e.d. en daarvan wordt steeds de vraag gesteld: in hoeverre past dat wel in een rechtsstaat? Maar let op: sommige docenten / leraren zien dit liever niet en willen enkel dat je een conceptuele vraag stelt. Dit zijn vragen die gaan over het begrip 'rechtsstaat' zelf. Dit levert vragen op als: "In hoeverre is rechtsstatelijkheid een universele waarde?", "Welke kernwaarden moeten door een rechtsstaat beschermd worden?" of "In hoeverre kan een rechtsstaat onrechtvaardig zijn?". Om het toetsingskader te beschrijven - zie verder in deze posting - zijn dit ook relevante vragen om te stellen. Maar het rijtje met vragen dat volgt, zijn echter geen conceptuele vragen.

[2]
Bovenstaande vragen herbergen in de kern vaak al een moreel dilemma, namelijk van rechtsstatelijkheid enerzijds en een andere waarde anderzijds. Bijvoorbeeld:
- rechtsstatelijkheid versus privacy (14)
- rechtsstatelijkheid versus veiligheid (30)
- rechtsstatelijkheid versus vertrouwelijkheid (27)
- rechtsstatelijkheid versus gezondheid (17)
- rechtsstatelijkheid versus vrijheid (4, 32, 37, 47)
- rechtsstatelijkheid versus vrijheid van religie (28)
- rechtsstatelijkheid versus geluk (31)

[3]
Ook vind je linkjes naar de bronnen die ons inspireerden. Van deze bronnen houden we echter niet bij of de linkjes nog goed zijn. Dit brengt met zich mee dat je soms even wat extra moet zoeken. Bijvoorbeeld in het Internet-archief.