Journalistiek

Coen Verbraak

mei 16, 2016

De Aanklagers - Coen Verbraak



Op social media krijgt Coen Verbraak veel complimenten voor zijn serie De Aanklagers en zijn interviewtechnieken (bijvoorbeeld bewijs, bewijs, bewijs, bewijs en bewijs, bewijs). In deze documentaireserie (hier na te kijken) wordt een aantal officieren van justitie geportretteerd. Het levert, zo stelt het programma zelf, "een unieke en meeslepende inkijk op in de wereld van het OM en de openbaar aanklager". Nu moet je de bewering dat het een unieke inkijk levert wel met een korreltje zout nemen. Onder andere de documentaire Officier van Justitie, dossier van een moordzaak van Misja Pekel gaf eerder een gelijkwaardige inkijk. Of het daarnaast meeslepend is, laat ik graag aan jou over; dit is immers een subjectieve bewering.

Verbraak lijkt de kunst de juiste vragen te stellen dus volgens velen te verstaan*. Laat ik daarom eens een korte analyse maken van zijn aanpak. Het valt op dat Verbraak met name twee soorten vragen lijkt te stellen (die elkaar deels overlappen). Om te beginnen stelt Verbraak vragen die feitelijke of begripsmatige kennis oplevert. Typerende vragen zijn "Hoeveel meisjes uit Hongarije werken in Amsterdam?, Het is goed denkbaar dat dat meisje dat daar loopt over een tijdje in Amsterdam loopt?" of Bent 24 uur per dag beschikbaar? De antwoorden vertellen de kijker met name iets over het vakgebied.

Daarnaast stelt Verbraak vragen die de mens achter de officier van justitie raken. Juist bij deze vragen lijkt Verbraak in zijn element. Typerende vragen zijn (afkomstig uit de tweede uitzending):

  • Wat voor een invloed heeft dit vak op uw dagelijks leven?
  • Ben u 24 uur per dag in functie voor uw gevoel?
  • Bent u er wel eens niet? ... Het werk staat op 1?
  • Praat u thuis over uw werk, met uw partner?
  • Wat zijn zaken die u echt zijn bijgebleven? Wat trof u aan die zaak? Hoe is die zaak afgelopen?
  • U hebt de zuurmoorden gedaan. ... Is dat dan voor u een heel bizar aspect aan zo'n zaak of denkt u "nou ja"? ... Maakt dat indruk op u?
  • U hebt de zaak tegen Robert M. gedaan. Hoe is het om zo'n zaak te doen als officier? ... Was het een mentale zware zaak om te doen? ... Waar zat dat dan in? ... Wat staat u er het meest van bij? ... U bent zelf moeder. Speelt dit element mee? Is dat lastig om van elkaar te scheiden? U hebt de beelden gekeken. Waarom deed u dat? Hoe was het om de beelden te kijken? Wat schiet u nog weleens te binnen?

Het zijn deze twee soorten vragen die het programma waarschijnlijk een toegankelijk programma maken: de kijker leert iets over het beroep in het algemeen en hoort daarnaast wat het werk met de beroepsbeoefenaar doet. Waarbij het onderwerp (criminaliteit) natuurlijk ook niet tegenzit.

Het vooropstellen van deze twee soorten vragen is wel dat Verbraak de officieren van justitie nauwelijks in positief-kritische zin bevraagt wat betreft hun beroepsmatig functioneren (dit gezien de rol die officieren van justitie rechtsstatelijk hebben). Zowel in het algemeen als in relatie tot de voor de documentaire geschoten beelden van de officieren van justitie in actie was misschien meer mogelijk geweest?

Laat ik drie voorbeelden geven:
  • In aflevering 1 gaf een officier van justitie aan dat hij altijd het plaats-delict bezoekt. Dit om een beeld te krijgen van wat voorgevallen is en om te weten waar getuigen over praten (hoe staan auto's geparkeerd, hoe breed is de straat, et cetera). De desbetreffende officier van justitie geeft hierbij ook aan dat niet iedere officier van justitie dit doet. Ik zou wel benieuwd zijn in hoeverre de betreffende officier van justitie dan vindt dat anderen beroepsmatig tekortschieten.
  • In aflevering 2 wordt een buitenlandse man ondervraagd door twee rechercheurs. Op deze verdachte - zonder advocaat - werd duidelijk druk uitgeoefend om te praten terwijl hij wilde zwijgen. Hoe verhoudt dit handelen zich nu tot het zwijgrecht dat verdachten hebben? Is het ook niet aan een officier van justitie om hier op te letten? Nog even los van wat Hugo zegt:

 
  • In aflevering 3 stelt een officier van justitie dat uit het strafmaatoverleg vaak een hogere straf komt dan in eerste instantie door de officier van justitie vooraf was bedacht. Groepsdruk speelt hierbij een - volgens deze officier - aanwijsbare rol. Ik zou hier veel meer over hebben willen weten. Je zou immers verwachten dat juist bij een officier van justitie een dergelijke kracht geen invloed zou hebben.
 
Enkel in aflevering 3 zien we hier iets van terug (het al dan niet te daadkrachtig functioneren van de officier van justitie in de Loverboy-zaak).

Doet dit echter afbreuk aan het programma? Wat mij betreft niet. Het is interessant genoeg om te weten wat officieren van justitie doen en wie de mens achter de officier van justitie is. En wees eerlijk: weet jij wat wordt bedoeld met "strafmaten"? Mogelijk was dit ook het achterliggende doel van deze documentaire:


Ik deel dan ook de conclusie van Angela de Jong die in het AD terecht stelt dat het programma meer kijkers verdient. Minder dan 400.000 kijkers. Jammer (terugkijken dus).

PS.
Even voor de duidelijkheid: ook Verbraak maakt veelvuldig gebruik van gesloten vragen. Het ontkracht maar weer eens de mythe dat je altijd open vragen moet stellen.

* disclaimer
Of een documentairemaker de kunst verstaat goede vragen te stellen, is bij een vooraf bewerkt programma nooit helemaal zeker vast te stellen. Dit is om te beginnen afhankelijk van de hoeveelheid opgenomen interviews / interviewtijd. Het doet me denken aan een rapportage van het EO-programma Blauw Bloed waarin een fotograaf van het koningshuis werd geportretteerd. Deze fotograaf werd gewaardeerd voor zijn gave altijd aanwezig te zijn op het juiste moment (en hiermee van het maken van bijzondere foto's). Enig onderzoek leerde echter dat deze fotograaf duizenden foto's per maand maakte. Allicht dat een aantal foto's dan bijzonder zijn. Daarnaast werkt een documentairemaker zelden alleen. Concreet: misschien heeft een redactie Coen Verbraak ondersteund bij het opstellen van de vragen? Sterker, de serie De Aanklagers heeft Verbraak samen met Daniëlle van Lieshout gemaakt. Mogelijk doen we haar tekort door enkel Verbraak alle credits te geven voor de gestelde vragen? Ik heb dit niet verder uitgezocht. Of ben ik nu - mede in het licht van de andere mooie documentaire-series die Verbraak heeft gemaakt - te positief-kritisch?