Argumentatieleer

Tip: vraag door naar wat verzwegen is

maart 14, 2021

Als mensen met je praten, zullen ze ook zaken verzwijgen. Zullen ze zaken niet uitspreken. Ook als ze een mening verwoorden. Maar dit hoeft geen opzet te zijn hoor. Soms zal dit bewust zijn, maar vaak zul je het ze niet kunnen verwijten. Het is namelijk menselijk om niet alles expliciet uit te spreken. Zo werkt taal en communicatie nu eenmaal. Alle reden om scherp te blijven en waar nodig de juiste vragen te stellen.

Eerste versie: 18 oktober 2015
Revisie: 10 maart 2021


Eerder heb je kunnen lezen dat als mensen hun mening geven (in een betoog of redenering) ze bijna altijd iets verzwijgen. Zoals gezegd soms bewust (maar dan probeert iemand waarschijnlijk iets te verhullen), maar vaak onbewust. Als mensen met elkaar praten, doen ze dit op zo'n efficiënt mogelijke manier. Als je steeds alles expliciet moet uitspreken, wordt het echter lastig praten met elkaar. Is het lastig argumenteren.


Voorbeeld.
Stel een kind spreekt uit richting de moeder: "Ik ga niet mee boodschappen doen; ik heb zin om te gamen."

Wat in zo'n geval in ieder geval niet expliciet wordt gezegd is de uitspraak "Als ik zin heb om te gamen, dan is dit een goede reden om niet mee te gaan met boodschappen doen." Maar hoezo is dit een goed principe?

 

De theorie achter deze vraag

Een uitspraak die niet uitgesproken wordt. noem je een argumentatief verzwegen element. Verzwegen elementen in een argumentatie zijn de delen van argumenten die iemand niet uitspreekt maar die wel relevant zijn om het betoog of de redenering te kunnen begrijpen. Heel soms is het standpunt verzwegen maar dit zal zelden het geval zijn.

Vaak betreft dit namelijk delen van de argumentatie. In het bijzonder het algemene principe dat iemand belangrijk vindt.

Laat ik nog een eenvoudig voorbeeld geven en deze in een argumentatiestructuur weergeven. Argumentatiestructuren helpen je namelijk in het doorzien van wat iemand zegt. Om vervolgens betere vragen te stellen.

Piet: “Jansen van de afdeling Handhaving is een voorbeeld van een integere collega want hij heeft laatst met opgave van reden een cadeau van € 50,- geweigerd.”


Als je deze argumentatie structureert, dan zie je dat het volgende wordt gezegd:

    Argumentatiestructuur bij deze redenering
    S. Collega Jansen van de afdeling Handhaving is een voorbeeld van een integere collega
    1. (want) Hij heeft laatst met opgave van reden een cadeau van € 50,- geweigerd.

Een snelle analyse van deze uitspraak laat je zien dat enkel het feit – als bewering – in het argument is genoemd. Namelijk het feit dat Jansen laatst met opgave van reden een cadeau van € 50,- heeft geweigerd.

In ons eBook kun je bij de uitleg van de basisbegrippen van argumentatie echter lezen dat de kern van een argument moet bestaan uit minstens een concrete bewering én een rechtvaardiging: de algemene, verbindende uitspraak. Een principe Laat ik deze toevoegen. Het argument is waarschijnlijk iets als:

    Argumentatiestructuur
    S. Collega Jansen van de afdeling Handhaving is een voorbeeld van een integere collega
    1. (want) Hij heeft laatst een cadeau van € 25,- geweigerd.
    (1b). (en) Als je als ambtenaar een cadeau van € 25,- weigert dan ben je integer. (de verbindende uitspraak)

Dit principe onder (1b.) was niet uitgesproken en dus verzwegen. Met de uitspraak onder (1b.) is deze expliciet geworden.

Maar helemaal zeker of deze als-dan-norm het denken van Piet correct weergeeft, weten we natuurlijk niet. Zijn opmerking roept ten aanzien van dat wat verzwegen is daarom zeker wat vragen op, De vraag die we aan Piet zouden kunnen stellen, is:

Euh... wat maakt voor jou dat Jansen in dit geval - nu hij die 25 euro weigert - een integere collega?

Dit is natuurlijk interessant om te weten. Want dan begint pas het echte gesprek. Waar je waar mogelijk gaat doorvragen.


Concrete vervolgvragen.
- Waar komt de norm vandaan dat als je als ambtenaar een cadeau van € 25,- weigert je (ineens) integer bent? Is dit een gedragsregel (van bijvoorbeeld de gemeente als dit om gemeentelijke ambtenaren gaat)? Of is dit een wettelijke definitie? Of is dit je eigen norm? Of ... ?
- En waarom wordt de grens niet gelegd bij geen cadeaus aannemen?
- En andersom: hoezo zou je als ambtenaar (in het algemeen) geen cadeaus van 25 euro mogen aannemen?
- Ook interessant: geldt dit (dus) ook voor andere situaties?
- En natuurlijk kun je doorvragen op het bovenliggende principes (open deur, maar toch): waarom moeten ambtenaren integer zijn? Wat houdt dit dan in?


Doorvragen in de praktijk: Sigrid Kaag bij Nieuwsuur

Nu is dit de theorie. Maar laat ik nog een voorbeeld uit de praktijk geven.

In 2021 werd de fractieleider van D66 Sigrid Kaag geïnterviewd door Mariëlle Tweebeeke bij Nieuwsuur. Tweebeeke begon het gesprek met vragen over de eerste baan van Kaag, namelijk bij Shell. Toen ze deze baan aannam, waren er namelijk veel protesten tegen Shell in verband met de rol van Shell in Zuid-Afrika.

Hoe kon Kaag dit nu rechtvaardigen? Was ze zich wel bewust van deze demonstraties? Zeker omdat veel D66'ers destijds vonden dat Shell zich zou moeten uittrekken uit Zuid-Afrika, riep dit natuurlijk vragen op. In hoeverre was Kaag wel echt idealistisch?


De rechtvaardiging van Kaag was dat zij de baan kon nemen omdat ze vanuit hier problemen kon aanpakken en zij niet de luxe had om deze eerste baan - nu 32 jaar geleden - te weigeren. Dit had ze ook besproken met studievriendinnen - die ook lastig aan het werk kwamen - en die de problematiek rond Shell ook aan het hart ging.

Tweebeeke rondt vervolgens dit deel af met de constatering dat de idealen dan waarschijnlijk later kwamen, maar Kaag bestrijdt dit meteen. Deze interpretatie was volgens haar niet juist.

Dit onderdeel van het vraaggesprek eindigt hiermee wat onbevredigend.

Wat namelijk jammer is dat Tweebeeke hier niet ging doorvragen. Want klaarblijkelijk omarmt Kaag - onuitgesproken - een principe dat ook bij andere politieke kwesties relevant is. In mijn woorden: "Op het moment dat je niet de luxe hebt om principieel te zijn, mag je deze idealen laten varen."

Hier had natuurlijk op doorgevraagd kunnen worden:

Doorvragen.
- Waarom vond Kaag dit een goede rechtvaardiging?
- Vindt ze dit nog steeds een goede rechtvaardiging?
- Belangrijker: stel ze omarmt inderdaad dit principe: vindt zij dat we onze idealen mogen opgeven als we de luxe niet hebben?
- Welke niet dan en waarom niet?
- Geldt dit principe ook voor hoe ze tegen landsbestuur / financiën kijkt?
- Als je bijvoorbeeld kijkt naar hoeveel de klimaatcrisis kost, vindt zij dan ook dat we dit niet hoeven op te lossen, omdat we de luxe niet hebben? Stappen we uit Europa als we niet de luxe hebben om hierin te blijven? Moeten we wel als land naar een sportevenement gaan in een land waar de mensenrechten worden geschonden als dit anders ons veel handelsafpraken met dit land zou kosten?


Met andere woorden: op het achterliggende principe (soms heb je niet de luxe om gehoor te geven aan je idealen) had nog veel meer kunnen worden doorgevraagd. Dit naast de gebruikelijke verhelderingsvragen natuurlijk, als: Hoelang had ze dan nog geen baan? Wat verstaat ze onder dat ze geen luxe had? Waren er echt geen andere mogelijkheden?

Wil je het interview terugzien? Deze vind je hier. Het vraaggesprek over Shell begint vanaf 4:30.
 

Samenvattend: vraagtip

Soms doe je er goed aan om te achterhalen wat verzwegen is in een betoog of redenering zodat je een professional hierop kunt bevragen. De valkuil is echter dat we te snel gaan aannemen dat wat verzwegen is in een argumentatie wel zal kloppen. Of dat we niet eens doorhebben dat iets verzwegen wordt omdat we van nature gewend zijn zo efficiënt mogelijk met elkaar te communiceren. Want laten we eerlijk zijn: hoe serieus zou je Piet nemen als hij het volgende zou zeggen?


Hoe je natuurlijk niet kunt communiceren.
Piet: "Collega Jansen van de afdeling Handhaving is een voorbeeld van een integere collega want hij heeft laatst een cadeau van € 25,- geweigerd. Het laatste vind ik omdat iedere ambtenaar die een cadeau van € 25,- of meer weigert integer is. Deze regel vind ik belangrijker omdat deze regel is opgenomen in onze integriteitscode; een code die je onderschrijft als je hier aangesteld wordt."


Maar blijf toch vragen stellen. Want beroepsbeoefenaren kunnen ook van het bovenstaande bewust misbruik maken. Meer weten? Bijvoorbeeld wat nog meer een verstandige aanpak is om de juiste vragen te stellen? Klik hier.