Hoe mensen nieuwsgierig worden? Ik zal je mijn geheim vertellen.

Een belangrijke opdracht van het onderwijs is kinderen nieuwsgierig te maken. Dit is een taakopvatting die veel leerkrachten wel onderschrijven (zie bijvoorbeeld dit artikel op De Correspondent). De vraag is echter hoe we dit zouden moeten doen. Eerder heb ik beschreven dat een methode om dit te bereiken misschien wel het centraal stellen van vragen in de klasruimte is: deze bij leerlingen te inventariseren en enkel op te schrijven zonder ze direct te beantwoorden. Het lastige is echter wel: zonder kennis is het maar lastig vragen te bedenken. In deze bijdrage lees je meer over een andere methode (en of deze handig is voor docenten).

Eerste versie: 15-06-2015

Geactualiseerd: 14-05-2023

Een andere methode zag ik namelijk mooi geïllustreerd worden door Marijn de Vries in een column op de site van de Trouw. Voordat ik hier echter meer over zeg, eerst een vraag:

WK beachvolleybal, tribune Apeldoorn. foto Tom Brands (via Twitter)

Zoals je weet, begint binnenkort het WK beachvolleybal in Nederland. Hiervoor zijn in een aantal steden tribunes neergezet met daarin 175 vrachtwagens aan zand. Wees nu eerlijk: zou je uit jezelf willen weten en gaan uitzoeken waar dit zand vandaan komt?

Ik heb deze vraag vanochtend voorgelegd aan een groep studenten en de meesten waren duidelijk: ze zouden dit niet gaan uitzoeken. De meest gehoorde reden: het had niet hun interesse.

Geheimen roepen vragen op

Nu heb ik aanvullende informatie. Het is - zoals Marijn erg mooi beschrijft in haar column in de Trouw - een geheim waar het zand vandaan komt. Ongeveer alles over het aankomende WK beachvolleybal is wel bekend behalve de plaats van herkomst van het zand: dit mogen maar een paar ingewijden weten. Het is dan ook niet zomaar zand; het is speciaal zand. De WK-velden worden zelfs nu 24/24-uur bewaakt. De oorsprong van het zand? Geheim.

Nu je dit weet, dat het een geheim is waar het zand vandaan komt, zou je dan eerder willen weten waar het zand vandaan komt? Nieuwsgierig geworden? Bij mijn studenten - een andere groep - zag ik in ieder geval een andere uitkomst. Meer studenten waren nieuwsgierig geworden naar de herkomst van het zand.

Het verbaast me niets. Als iets een geheim is, worden we nieuwsgieriger. Informatie waar we anders niet om zouden vragen, willen we ineens wel weten. Niet omdat we intrinsiek nieuwsgierig zijn maar waarschijnlijk omdat we niet buitengesloten willen worden van informatie. Dat het geheim is, motiveert ons om door te vragen (zie ook deze bijdrage over sturende vragen).

Geheimen gebruiken als motivatie in het onderwijs?

Hiermee lijken het gebruik van geheimen een interessante methode om mensen aan het leren te krijgen. Dat ze zaken gaan uitzoeken en dingen willen weten. Willen leren kennen.

 

Dit lijkt met zich mee te brengen dat een docent / leerkracht ook prima geheimen kan inzetten tijdens trainingen of in het onderwijs om leerlingen te motiveren. Om ze hiermee aan te moedigen dingen uit te zoeken en vragen te (leren) stellen? Toch is dit maar de vraag. Er zijn ook nadelen.

 

Je zou om te beginnen kunnen zeggen dat je eigenlijk de leerlingen op verkeerde gronden probeert te enthousiasmeren. Een leerling wordt in zo´n geval immers niet nieuwsgierig omdat hij of zij graag iets wil weten - uit een soort liefde voor wijsheid - maar is mogelijk eerder nieuwsgierig geworden omdat hij of zij ook tot de groep kenners-van-deze-informatie willen horen. Is dat helemaal eerlijk? Dit is een moreel vraagstuk waar veel leerkrachten waarschijnlijk wel overheen kunnen stappen. 

 

Een meer praktisch bezwaar is dat het lastig kan zijn om veel in het onderwijs maar als een geheim te presenteren. In bovenstaande casus kwam dit mooi uit, maar veel kennis die leerlingen of studenten behoren te kennen / zich eigen uit te maken / uit te zoeken, is niet omgeven met geheimen. Vaak zie je probleemgestuurd onderwijs dan als alternatief, waarbij je het probleem zou kunnen zien als een "mysterie" dat opgelost moet worden.

 

Maar dan komen we tot het belangrijkste punt. En dat is dat nieuwsgierigheid, motivatie en succes met kennisvermeerdering misschien anders tot elkaar verhouden dan je zou verwachten. Intuïtief zou je kunnen denken dat nieuwsgierigheid leidt tot meer motivatie (iets te willen weten) en dat motivatie vooraf gaat aan de wil iets te willen leren. En succes hierin te hebben.

 

Onderzoek - zo stellen deskundigen - laat echter zien dat het waarschijnlijk eerder andersom is: succeservaringen - iets te leren / te kunnen, leidt tot een hogere motivatie (en de wens nog meer te willen weten). Zie bijvoorbeeld als startpunt toegankelijke artikelen als deze en deze en het onderzoek dat hier genoemd wordt. Succes leidt tot motivatie en niet andersom.

Het motiveren en aanreiken van kennis aan de hand van geheimen - waarop je als leerkracht gaat doorvragen en een vragende houding bij je leerlingen probeert op te roepen - is hiermee een interessante aanpak die soms zeker te overwegen valt. Bijvoorbeeld om leerlingen ergens aan te laten beginnen. Maar wees je ook bewust van de beperkingen. Het inzetten van goede instructie zal mogelijk eerder leiden tot succeservaringen (en dus meer motivatie).

 

PS.

Het antwoord waar het zand vandaan komt, is te vinden in de column van Marijn.

PS (2).
Ik ben trouwens de eerste om toe te geven dat wetenschappelijk gezien het bovenstaande studenten-onderzoek nog niet erg representatief is. Tijd voor verder onderzoek!
  

PS (3). 

Voor de volledigheid: het geven van goede instructie kan natuurlijk ook niet zonder vragen stellen als docent / leerkracht. De kunst van het stellen van de juiste vragen is bijvoorbeeld een belangrijk element binnen EDI. Om te oefenen, om voorbeelden uit te werken (en hardop de vragen die jezelf stelt te zeggen), om te achterhalen of leerlingen de stof begrijpen, om stof toe te passen en om bijvoorbeeld over de stof te discussiëren.