Argumentatie (verdieping argumentatieleer)

Hiervoor heb ik laten zien wat in theorie het verschil is tussen redeneren en argumenteren. Daarbij heb ik uitgelegd dat argumenteren onder andere tot doel heeft de ander te overtuigen. Met een argumentatie onderbouwt een beroepsbeoefenaar een oordeel (in de praktijk wordt een oordeel ook wel een standpunt genoemd). Over wat precies argumentatie is, valt echter nog meer te zeggen. Welnu, als we echt de juiste vragen willen stellen bij de argumentatie van professionals is het verstandig om hier kennis van te dragen. In deze bijdrage zal ik dit begrip om die reden toelichten en proberen een meer precieze definitie te geven.

De definitie van argumentatie volgens Van Eemeren & Snoeck Henkemans

Als startpunt is het waardevol om te beginnen met de definitie van argumentatie zoals die wordt gegeven door F.H. van Eemeren en A.F. Snoeck Henkemans [1] gebruiken. Zij definiëren een argumentatie als:

een verbale, sociale en rationele activiteit die erop is gericht een redelijke beoordelaar te overtuigen van de aanvaardbaarheid van een standpunt door één of meer proposities naar voren te brengen die ter rechtvaardiging van dat standpunt dienen.

Deze definitie van argumentatie bestaat zoals je ziet uit tien kernbegrippen (onderstreept). De definitie is om meerdere reden erg goed en om een aantal redenen wat ongelukkig. Ik leg hieronder de verschillende elementen verder uit, voorzie ze van een kritische noot hetgeen resulteert in een aangepaste definitie.

1. Verbaal

Dat argumentatie alleen verbaal is, kan misleidend zijn. Veel mensen proberen anderen ook te overtuigen door non-verbaal gedrag. Binnen de argumentatietheorie - het vakgebied dat de argumentatie bestudeert - wordt om die reden vaak verder gekeken dan enkel naar wat gezegd wordt of geschreven staat. Ook non-verbale communicatie wordt uitdrukkelijk meegenomen. Natuurlijk zou het streven wel moeten zijn - en dat is de primaire insteek van Van Eemeren en Snoeck Henkemans dat we ons enkel laten overtuigen door verbale argumenten: de gerichtheid op het verbale is hiermee een ideaal.

2. Sociaal

Spreekt voor zich en wordt door andere auteurs onderschreven. Argumentatie heeft een sociale dimensie.

3. Rationeel

Dit kenmerk van argumentatie kent - zo gesteld - hetzelfde bezwaar als het kenmerk van verbaal-zijn. Met rationeel wordt bedoeld dat het verstand wordt gebruikt. Dit is mogelijk een waardevol ideaal maar (helaas?) worden ook irrationele uitingen soms ingezet - en dus bestudeerd - om de ander te overtuigen. Wie de politiek volgt, zal dit herkennen. Het is misschien geen goede argumentatie maar het is wel argumentatie.

4. Activiteit

Hier gaat het mis. Een argumentatie is een uiting die moet dienen ter rechtvaardiging van een standpunt. Een argumentatie is niet de activiteit zelf. Waarschijnlijk bedoelen de auteurs hier argumenteren; dat is wel een activiteit.

5-6. Redelijke beoordelaar

Met argumentatie wordt dus vaak ernaar gestreefd om de ander te overtuigen. Dat een ander - de beoordelaar - een standpunt inderdaad om redelijke gronden aanvaardt, is echter enkel een ideaal. Indien de ander overtuigd raakt om de verkeerde redenen (drogredenen) zullen veel mensen niet betreuren. Sterker, sommige sprekers gaan juist niet van de redelijkheid van de beoordelaar uit maar van diens onredelijkheid of onvermogen. Het kenmerk van redelijkheid is wat te kort door de bocht maar enkel een ideaal.

7. Overtuigen

Spreekt ook voor zich. De bedoeling is inderdaad vaak om de ander te overtuigen. Door andere auteurs worden - zoals je reeds in de vorige bijdrage hebt kunnen lezen - ook soms andere doelen genoemd. Naast het doel de ander te overtuigen van een standpunt zie je bijvoorbeeld soms het doel het jezelf verantwoorden voor een standpunt terug [2].

8. Aanvaardbaarheid standpunt

Aanvaardbaarheid is een complex begrip (ik zal dit later verder uitwerken) maar wat Van Eemeren en Snoeck Henkemans zeggen lijkt goed. De enige nuancering die gemaakt kan worden is dat een argumentatie ook vaak bedoeld is om de ander te overtuigen op de aanvaardbaarheid van de argumenten zelf. Twee partijen kunnen hetzelfde standpunt delen (er moet een windmolenpark komen) maar als de argumentatie hiertoe niet gelijk is (bij de een draait het om werkgelegenheid en bij de ander om milieu-redenen) zal dit toch nog wringen. Al wordt dit dan wel vaak om praktische redenen terzijde geschoven.

9. Proposities

Proposities zijn beweringen en inderdaad worden ook beweringen aangedragen om de ander te overtuigen. Maar argumentatie bestaat uit meer. Niet alleen worden beweringen naar voren gebracht maar vaak ook algemene - soms verzwegen - normen. Daarnaast kent een argumentatie idealiter ook ondersteuning voor datgene wat gezegd wordt. Dit kan feitelijk bewijs zijn (waaruit bijvoorbeeld blijkt dat Jan op 15 maart op de plaats van de moord was) dan wel ondersteuning voor de gehanteerde normen (waaruit bijvoorbeeld blijkt dat je inderdaad niet harder dan 120 km/u mag op sommige snelwegen).

10. Rechtvaardiging

Spreekt voor zich. Het gaat om het rechtvaardigen van een standpunt. Maar niet alleen om het rechtvaardigen van het standpunt (zie ook punt 8). De argumentatie is ook gericht op het rechtvaardigen van de onderbouwing zelf.

Aangepaste definitie argumentatie

Het bovenstaande overziend zou bovenstaande definitie van argumentatie van Van Eemeren en Snoeck Henkemans het beste kunnen worden aangevuld tot:

Een argumentatie is een sociale uiting waarmee iemand een ander wil overtuigen van en/of zichzelf verantwoorden wil voor de aanvaardbaarheid van een standpunt als de onderbouwing ervan. Deze uiting is idealiter verbaal, rationeel van aard en heeft als ideaal een redelijke beoordelaar. Binnen een ideale argumentatie draagt de persoon zowel beweringen, normen en bewijs aan voor het te rechtvaardigen standpunt.  

Nu het meer duidelijk is wat argumentatie is, zal ik in de volgende bijdrage beschrijven welke verschillende soorten argumentaties er vervolgens precies zijn.

__________

[1]
Zie Eemeren, F.H. van, en A.F. Snoeck Henkemans, Argumentatie, Inleiding in het analyseren, beoordelen en houden van betogen, Noordhoff Uitgevers, 2011, bladzijde 10 (zie ook hier)

[2]
Zie bijvoorbeeld Sinnott-Armstrong, W. en R.J. Fogelin, Understanding arguments: an introduction to informal logic, Wadsworth / Cengage Learning, 2010, bladzijde 4. Op procesniveau – dus de inhoud overstijgend – wordt door deze auteurs nog een derde doel gegeven: het kweken van begrip bij de ander voor een standpunt en diens redenen. Dit wordt - als eerder beschreven - nader toegelicht via de online-Coursera-module “Think again, how to reason and argue” (2012), video lecture 12. Zie Coursera-Duke University, Think Again: How to Reason and Argue, https://www.coursera.org/course/thinkagain. De auteurs stellen hiermee argumenteren en redeneren aan elkaar gelijk.