Cognitieve valkuilen
Cognitieve valkuil: rationaliseren
Een specifieke cognitieve valkuil is onze neiging om te rationaliseren. Hiermee wordt het
psychische proces bedoeld waarbij een mens al onbewust een oordeel heeft
gevormd of een beslissing heeft genomen om vervolgens alle argumenten zo uit te leggen dat deze het oordeel
ondersteunen. Onderzoek laat zien dat alle mensen hier ontvankelijk voor zijn.
Gedachte-experiment. Sebastiaan en Kim zijn broer en zus. Ze zijn samen op zomervakantie in Zuid-Frankrijk. Op een mooie avond overnachten ze alleen in een tentje vlak bij het strand. Na een gezellige avond en een mooie zonsondergang besluiten ze dat het interessant en leuk zou zijn als ze probeerden met elkaar te vrijen. Ze zijn niet bang dat Kim zwanger zal worden. Ze slikt namelijk de pil. Voor de zekerheid gebruikt Mark daarnaast toch ook nog maar een condoom. Ondanks dat ze ervan genieten besluiten ze dat het bij deze ene keer blijft. Dit is hun geheim. Ze voelen zich na deze avond nog meer met elkaar verbonden.
Beantwoord
nu de volgende morele vraag: vind je het juist dat twee volwassenen die
broer en zus zijn met elkaars instemming met elkaar vrijen? Dat een
broer en zus seks mogen hebben? Motiveer je antwoord!
De meeste mensen zeggen onmiddellijk “nee” op bovenstaande vraag [1]. De vervolgvraag is nu wat dit moreel oordeel kan rechtvaardigen. Vaak wordt als eerste argument gegeven dat het een vorm van incest is dat voorkomen moet worden omdat het leidt tot genetische afwijkingen in het nageslacht. Het probleem is echter dat Sebastiaan en Kim voorbehoedsmiddelen hebben gebruikt.
De meeste mensen zeggen onmiddellijk “nee” op bovenstaande vraag [1]. De vervolgvraag is nu wat dit moreel oordeel kan rechtvaardigen. Vaak wordt als eerste argument gegeven dat het een vorm van incest is dat voorkomen moet worden omdat het leidt tot genetische afwijkingen in het nageslacht. Het probleem is echter dat Sebastiaan en Kim voorbehoedsmiddelen hebben gebruikt.
Als mensen hierop
gewezen wordt, volgt vaak als tweede argument dat het emotioneel schadelijk is. Er staat echter duidelijk beschreven
dat ze het beiden prettig vonden en dat de band alleen maar sterker is
geworden.
Toch overtuigt dit ook nog niet iedereen: nieuwe argumenten worden
gezocht om een eerste afkeurende intuïtie te kunnen rechtvaardigen. Nu zijn er
misschien goede argumenten om het gedrag van Kim en Sebastiaan moreel af te
keuren, maar ik hoop dat je inziet welk proces kan plaatsvinden in je
gedachten.
Eerst vel je onbewust een oordeel en vervolgens zoek je hier met je 'verstand' deels bewust, deels onbewust de juiste argumenten voor. Je rationaliseert. Het zou echter logisch gezien beter zijn als je andersom zou redeneren: je gaat eerst op zoek naar argumenten en vervolgens vel je een oordeel. Dat de conclusie volgt uit de argumenten; niet dat je de argumenten zoekt voor het standpunt.
[1]
Haidt, J., The emotional dog and its rational tail: a social intuitionist approach to moral judgment, in: Psychological Review, 2001, vol. 108, bladzijde 814-834.
Eerst vel je onbewust een oordeel en vervolgens zoek je hier met je 'verstand' deels bewust, deels onbewust de juiste argumenten voor. Je rationaliseert. Het zou echter logisch gezien beter zijn als je andersom zou redeneren: je gaat eerst op zoek naar argumenten en vervolgens vel je een oordeel. Dat de conclusie volgt uit de argumenten; niet dat je de argumenten zoekt voor het standpunt.
[1]
Haidt, J., The emotional dog and its rational tail: a social intuitionist approach to moral judgment, in: Psychological Review, 2001, vol. 108, bladzijde 814-834.
